Yaraticilik ve yaratici düsünme

Yaraticilik bir çok inanisa göre sadece tanriya özel bir yetenektir. Yaraticilik mitolojide, teolojide ve bazen de günlük yasamda tanrilarla yaris biçiminde görülür. Adem ve havva miti, Prometheus'un atesi insanlara vermesi miti, üç büyük dinde (Müslümanlik, Hristiyanlik ve Musevilik) suret resmetmenin veya heykel yapmanin yasaklanmasi da bu fikrin yansimalaridir (May, 1991).

Bu çalisma kapsaminda, yaraticiligi, insanin, benzeri olmayan yeni bir sey yapmasi veya olan bir seyi daha önce girmedigi bir biçime sokmasi olarak tanimliyoruz. Ancak bu tanim yeterli degildir. Yapilan yeni seyin, yaraticilik olmasi, toplum için özel bir degerinin olmasina baglidir. Söz konusu özel deger estetik veya yararlik biçiminde olabilir. Evrensel degerlere aykiri bir yaklasim çok yeni ve orijinal ürünler ortaya koysa bile bunu yaraticilik saymak mümkün degildir. Nazilerin insanlari firinlarda yakmasini bu nedenle yaraticilik sayamayiz.

Özellikle sanayi toplumu ile birlikte yaraticilik sadece sanat için gerekli bir yetenek olmaktan çikmis, gerekli ve zorunlu bir is yetenegi olarak önem kazanmistir. Bilim (Einstein, Edison, Pasteur, Rutherford, Bell vd) ve sanatta (Jule Verne, Dickens, Tolstoy, Motzart, Bethoven, Degas, Van Gogh vd) oldugu gibi is alaninda da (Ford, Microsoft, Sony, Intel vb) yaraticiligini iyi kullananlar yildizlasmaktadir. Yaraticilik ve yenilikçilik yeni ekonomi formülünün vazgeçilmez bilesenidir (Demiröz, Temmuz 2001).




- Bireysel yaraticilik
Yaraticilik, dogasi geregi bireysel bir süreçtir. Yaratici grup etkinlikleri ise kolaylastirici/hizlandirici etkinliklerdir. Herkesin bir ölçüde yaratici oldugu ve yaraticiligin gelistirilebilecegi kabul edilmektedir. Yaratma sürecinin dört asamada ele alinmasi mümkündür: 1.Bilgi toplama, 2. Kuluçka, 3. Fikir veya kesif, 4.Degerlendirme ve gerçeklestirme. Bu asamalar düsünmenin asamalarina benzemektedir. Her asamada yaratma sürecini kolaylastiracak veya hizlandiracak bir dizi islem önerilmektedir (Erlendsson, 1999).

Bilgi toplama, konuya iliskin perspektif edinme ve konunun detaylarini ögrenme asamasidir. Bilgi toplamak için önerilenler:

* Degisik alanlarda okuyun.
* Profesyonel dernek ve gruplara katilin.
* Profesyonel seminer ve toplantilara katilin.
* Yeni yerler gezin.
* Konunuza iliskin herkesle konusmaya çalisin.
* Gazete ve dergilerde konunuza iliskin yazilar arayin.
* Bir konu kütüphanesi olusturun.
* Küçük bir notebook tasiyin ve yararli bilgileri kaydedin.
* Her seyi merak edin.

Kuluçka, bir anlamda toplanan bilginin hazmedilmesi ve/veya bilinçaltinin aktive edilmesi asamasidir. Iyi bir kuluçka süreci için önerilenler:

* Rutin, düsünmeyi gerektirmeyen isler yapin (evi boyamak, araba yikamak vb).
* Düzenli olarak egzersiz/spor yapin.
* Oynayin (spor, satranç, dama, yap-boz vb).
* Uyumadan öce konu veya sorunu düsünün.
* Meditasyon yapin veya kendinizi hipnotize etmeye çalisin.
* Düzenli olarak rahat oturmaya ve gevsemeye çalisin.

Fikir, kesif veya bulusun yapildigi veya çözümün bulundugu asamadir. Çogu zaman kuluçka asamasi ile kesif asamasini zamansal olarak ayirmak mümkün olmaz. Fikir veya kesif asamasi için önerilenler:

* Hayal kurun.
* Hobilerinizle ugrasin.
* Sakin bir ortamda çalisin (örn: isinizi parka götürün).
* Sorunu ikinci plana itin.
* Küçük bir notebook tasiyin ve yararli bilgileri kaydedin.
* Çalisirken aralar verin.

Degerlendirme ve gerçeklestirme, bulusun uygulanabilirliginin tartisildigi ve bulusun uygulandigi asamadir. Degerlendirme ve gerçeklestirme cesaret isteyen bir süreçtir. Degerlendirme ve gerçeklestirme asamasi için önerilenler:

* Egzersiz yaparak, diyet yaparak, ve dinlenerek enerji düzeyinizi artirin.
* Is planlama sürecini ve isle ilgili herseyi ögrenin.
* Bilgilerinizi, bilgili kimselerle paylasin.
* Sezgilerinize ve duygulariniza dikkat edin.
* Satis sürecini ögrenin.
* Örgüt politikasini ve uygulamalarini ögrenin.
* Baskalarindan tavsiye isteyin (Örn: arkadaslar, uzmanlar).
* Fikirlerinizi gerçeklestirirken karsilastiginiz sorunlari inceleyin.

Herkesten farkli olarak daha fazla yaratici olan/görünen kiside asagida siralanan özelliklerin oldugu öne sürülüyor (Erlendsson, 1999):

* Zekidirler ama çok parlak olmak zorunda degildirler. Yaraticilik, çok üst seviyede zekâ gerektirmez.
* Kisa zamanda çok sayida degisik düsünceler üretmede basarilidirlar.
* Benlik degerleri yüksektir. Kendini seven kisilerdir.
* Çevrelerine duyarli, ve baskalarinin duygularini anlayabilen (empatik) kisilerdir.
* Sorunlarla ugrasmak onlari güdüler.
* Yeterli kanit toplamadan, karar vermekten kaçinirlar.
* Bagimsizliklarina düskün ve grup onayina fazla deger vermeyen kisilerdir.
* Zengin ve fantastik yasamaktan hoslanirlar.
* Kati ve dogmatik degil, esnektirler.
* Küçük detaylardan çok, sorunun anlam ve dogurgulariyla ilgilenirler.

Kendinizin ve ögrencilerinizin yaraticiligini ortaya çikarmak için, içimizdeki çocugu ortaya çikarmak gerekmektedir. Bu yolla bir çok engeli ortadan kaldirabiliriz. Bunun kullanimi yaraticiligin gelisimini kolaylastirir.
Tüm insanlarin kendilerine özgü bir yaratici bakis açisi vardir. Çogu kez farkina varmadan bir çok kez yaratici olma durumunda kalabiliriz. Bu yaraticiligimizi da fark etmeyiz. Yaratici olmak her insana baska bir olanak kazandirir. Kimine para, kimine kariyer, kimine kisisel tatmin, kimine de kendine iyi hissetme gibi. Bunlarin hepsi yaraticiligi tesvik eder. Bazi durumlarda da yaraticilik konusunda insanlarin cesareti kirilabilir. Ayni durumu ögrencilerinizde de gözlemleyebilirsiniz. Bazi yeni yöntemler deneyen ve bunun sonucunda basarisiz olan insanlara karsi asagilayici ve alayci tutum ve davranislar onlarin cesaretlerini kirabilir. Bunun için ögrencilerin her görüsüne saygiyla yaklasmamiz gerekmektedir. “”Çocuklarin cahilligine saygi gösterelim.” Cümlesi buna çok güzel yanit vermektedir. Içimizdeki çocuga açiga çikararak öncelikle kendi yaraticiligimizi tesvik edelim. Ögrencilerimizin her fikrine çok önem verelim. Onlarin kendi yaraticiliklarini kesfetmelerini saglayalim. “Dogru yolda olsaniz bile hareket etmediginiz sürece baskalari tarafindan geçilmeye mahkumsunuzdur. Will Rogers” Bu sözden de anlasilacagi gibi yaratici ortamlari olusturmak ve takim olmak gerekmektedir. Yaratici bir ortam olusturabilmek için; açik fikirlilige önem veren, sezgi yetenegini gelistiren, esitligi koruyucu, gelistirici, cesaretlendirici ve açiklayici olunmasi gerekmektedir.
Açik Fikirlilik
Farkli durumlara uyum saglama yetenegini ve yaraticiligi beraberinde getirir. Ögrencilerin yaratici yaklasim ve tekniklerle farkli seyler deneyebilmelerine olanak tanir. Açik fikirlilige önem verilen bir ortamda yaraticilik çabalarina da deger verilir ve yeni fikirler , herhangi bir yargilamaya tabi tutulmaksizin objektif olarak degerlendirilir.
Sezgi
Bir egitim kurumunun algisini, egitenlerin ve egitilenlerin algisinin toplami belirler. Dolayisiyla sezgisi kuvvetli bireyleri olan bir kurum çevresindeki tüm gelismelerden haberdardir.
Esitlik
Her bireye, topluluga kattigi çesitlilikten dolayi saygi duymalidir. Ayrica ortaya sunulan her fikir de herhangi bir önyargi güdülmeden kullanima sokulmalidir. Ögrencilerinizin çözümlerini kullanabilirsiniz.
Gelisim
Fikirlerin özgürce ifadesi tesvik edilir. Egitim etkinlikleri ve alistirmalar sayesinde elde edilen bilgiler yaraticiligin gelismesi için temel olusturur.
Cesaretlendirme
Ögrenciler, yaratici düsünme ve yanitlar üretme konusunda cesaretlendirilmelidir. Yaratici olma çabalarinin olusmasina olanak veren zaman ve ortam hazirlanmalidir. Özgürlük ve kendini ifade edebilme firsati da bu tür bir yaklasima eklenmelidir.
Açilayicilik
Iyi bir iletisim son derece gereklidir. Yapilmasi gerekenin açikça belirtilmesi ve yerinde elestiriler bireylerin basarisinin temelini olusturur.
Yaraticiligin ortaya çikmasini engelleye ve öldüren klise ifadelere birkaç örnek; “Ne kadar aptalsin, bir türlü anlamiyorsun.” , “Saçma sapan fikirlerinle hepimizi mesgul ediyorsun.” , “Anlamamak için direniyorsun, daha kaç kez anlatacagim.” , “Benim çözdügüm gibi çözeceksin.” Ve digerleri. Bunlar gibi daha bir çok ifade yaraticiligi öldürür.
Nedir yaraticilik?
Bu sorunun yanitini Disney sirketinden Mike Vance söyle yanitliyor: “Yaraticilik yeninin hazirlanmasi ve eskinin elden geçirilmesidir.”